Bölümler | Kategoriler | Konular | Kitaplar | İletişim
iSLAMiYET VE TÜRKLER
iSLAMiYET VE TÜRKLER
ÇAGATAY HANLiGi VE TiMURLULAR - MoGollar 1220 yilinda Harezmsahlar' i maGlub ettikten sonra onlarin ülkesini bastanbasa zaptetmislerdi. Cengiz' in ölümü üzerine ülkesi oGullari arasinda paylasilinca bu bölge ikinci oGlu ÇaGatay' a kaldi ve burasi merkezi önce Almalik, sonra Kasgar olan ÇaGatay HanliGi' nin topraklari arasina girdi.
Cengiz Han, MoGol soyundandi, fakat kurduGu imparatorlukta nüfusun büyük bir kismini Türkler meydana getiriyordu ve devlet teskilatinin pekçok kademelerinde Türkler vardi. Hatta bu yüzden bazi tarihçiler Cengiz' i ilk defa bütün Türkler' i tek devlet halinde toplayan hükümdar olarak görürler. Onun ölümünden sonra Türkler devlete daha çok hakim olmaya basladilar ve Cengiz imparatorluGu kisa bir zaman içinde hem Müslümanlasti hem Türklesti.
iste bu deGismenin en belirgin örneklerinden biri, ÇaGatay HanliGi' nin Timurlular eline geçmesi ve devletin MoGol karakterini tamamen kaybetmesidir.
Tarihte görülmüs cihangirlerin en büyüklerinden biri olan ,ayni zamanda zekasi ve teskilatçiliGi ile parlak bir sahsiyet olarak bilinen Timur Gürgan 1336 yilinda Türkistan' da dünyaya geldi. Babasi Barlas oymaGi beyi Turgay Barlas'ti. 1361 yilinda büyük bir maceraya atilarak sahsi dehasi sayesinde tek basina yükseldi ve nihayet ÇaGatay HanliGi' nin idaresini eline geçirdi 1370 yilinda fiilen ÇaGatay Hani olmustu; fakat hem MoGollarda, hem Türkler' de devlet baskani ancak belli sülalelerden gelebildiGi için kendini sultan ilan edemedi, ancak son ÇaGatay Hani'ni ömrü boyunca yaninda kukla gibi gezdirerek kendisini onun "Emir" i gibi gösterdi.
Timur onbes yil kadar bir zamanda ardi ardina açtiGi seferlerle Tebriz' den DoGu Türkistan'a kadar bütün ülkeleri fethetti ve büyük, güçlü bir devlet kurdu. Cengiz imparatorluGu' nun Bati kanadi olan Altinordu HanliGi'ni da kendisine baGlamisti, fakat Altinordu Hani Toktamis' in ihaneti üzerine, bu devlete büyük bir darbe indirdi ve Altinordu bir daha kuvvet bulamadi. Timur' un dehasi ve kahramanliGinin çok kötü sonuçlara yol açtiGi iki meseleden biri bu Altinordu seferi, diGeri ise Anadolu seferidir. Altinordu' nun yediGi darbe ileride o topraklar üzerinde Rusya'nin gelismesine yaramis ve bundan islam-Türk alemi kadar bütün dünya büyük zarar görmüstür.
Timur 1391' de Altinordu' yu çökerttikten sonra 1392' den 96' ya kadar dört yil süren bir güneybati seferine çikti. BaGdad' a kadar ilerledi ve sehri zaptetti, sonra bazi GüneydoGu Anadolu vilayetlerini, Güney Azerbaycan' i aldi, bölgedeki bazi beylikleri ve özellikle OsmanoGlu hakimiyetinden korkanlari kendisine tabi kildi. Baskenti Semerkant' a döndükten sonra kisa bir hazirlikla bu defa Hindistan üzerine yürüdü, oradaki Türk SultanliGi' ni yari-müstakil Hind emirlerini kendine baGladi.
Timur' un karsisinda rakib olacak iki devlet kalmisti: Osmanlilar ve Misir Memlukleri. Hind seferinden döner dönmez tekrar Bati'ya yöneldi. ilk hedefi Osmanlilar'di. Daha önceki BaGdad seferi sirasinda CelayiroGulalri' nin ve Akkoyunlular' in ülkelerini ellerinden almis, bu iki hanedanin hükümdarlari ise kendilerini Timur'a karsi koruyacak bir devlet aramaya kalkmislardi. Bu iki hükümdar, Karakoyunlu Kara Yusuf ve CelayiroGlu Ahmed kah Yildirim' a, kah Misir Memlukleri'ne siGiniyorlardi. Öbür yandan Yildirim'in ortadan kaldirdiGi bazi Anadolu beyliklerinin hükümdarlari da Timur'a siGinmislardi. Bunlarin iki tarafi kiskirtmalari savas için bahane olduysa da, Timur'un asil gayesi islam Dünyasi' nin tamamina hakim olmak, yani Osmanlilar' i ve Memklukleri de kendine baGladiktan sonra tekrar Hindistan-Çin üzerine yürümekti. 1400 yilinda Anadolu' ya girdi, fakat Yildirim' la karsilasmadan Azerbaycan' a döndü. Ertesi yil tekrar geldi, Ankara' ya kadar Türk sehirlerini yakip yiktiktan sonra Yildirim' in kendini metbu tanimadiGini görünce, is artik muharebeye kalmisti. 1402' deki Çubuk Savasi' nda Osmanli ordusu maGlub olunca bütün Anadolu' ya istila etti ve daha önce Osmanli ülkesine katilmis olan Anadolu Beylikleri' nin hafizalarindan hiç silinmeyen kötü hatiralar birakti ve Anadolu TürklüGü kendilerini fillerle ezen bu cihangiri Nasreddin Hoca' nin nükteleriyle gülünç hale düsürerek manevi bir intikam aldi.
Timur Osmanlilar' i, Anadolu Beyleri'ni, Misir Memlukleri' ni, hatta Bizans' i kendine baGli birer devlet haline getirdikten sonra memleketine döndü. 1405 yilinda Çin tarafina sefer hazirlanmis ve yola çikmisti, fakat Otrar' da ölümü üzerine bütün planlari suya düstü. Zaten o YakindoGu' dan çekilir çekilmez eski siyasi statü yeniden kurulmustu.
Timur' un Cihangir Mirza, Ömer seyh Mirza, Miransah ve sahruh Mirza adlarinda dört oGlu vardi. Kendisinden sonra ülkesinin çesitli yerlerinde bunlar ve oGullari hüküm sürdüler. Ülke eski Türk geleneGine göre sehzadeler arasinda paylastiriliyor, sonra bunlardan bir tanesi diGerlerine hakim sayiliyordu. Fakat Semerkand' da hüküm süren Sultan Halil ile Herat' taki sahruh geçinemediler. Halil' den sonra devlete hakim olan sahruh, Semerkand bölgesini oGlu ve veliahdi UluG Bey'in idaresine terketti.
sahruh, UluG Bey ve ebu Said Mirza gibi çok büyük devlet adamlari sayesinde devletin Herat kolu öbürüne göre daha fazla gelisti, ilim, sanat ve edebiyatta büyük isim yapmis kimseler yetisti. Özellikle Sultan Hüseyin Baykara zamaninda Herat SultanliGi parlak zamanini yasamistir. Semerkand kolunda en parlak sahsiyet Ömer seyh Mirza' nin oGlu Babür' dür. TimuroGullari' nin saltanatina seybani ailesinin idaresi altindaki Özbekler son vermislerdir. Babür Mirza bularla epey mücadele ettikten sonra Hindistan'a çekilmek zorunda kaldi ve oradan yüzlerce yil sürecek olan Babürlüler Hanedani'nin saltanatini kurdu.
KAYNAK: Tarihte Türkler-Prof.Dr.Erol Güngör